تاریخ ساخت و بنیانگذار اولیه باغ ارم شیراز، بهدرستی مشخص نیست؛ ولی توصیفهایی از آن در سفرنامههای متعلق به قرن دهم و یازدهم هجری آمدهاست. این باغ در روزگار سلجوقیان و آل اینجو پابرجا بوده است.
باغ ارم
باغ ارم در «خیابان ارم» قرار دارد. باغی است بسیار زیبا، و پر از انواع گل و درختان زینتی، مساحت آن نزدیک به ۱۵ هزار متر مربع است و چندین خیابان زیبا در میانه ی باغ کشیده شده که به موازات آنها باغچه های گل، درختان سرو و نهرهای آب قرار دارد. «سرو ناز» باغ ارم زیباترین و بلندترین سرو شیراز است. بلندی ان نزدیک به 40 متر است و هم چون عروسی طناز در میان درختان این باغ جلوه گری میکند. بسیاری از نویسندگان و جهان گردان خارجی مقالاتی نیکو در توصیف این باغ نوشته اند.
در زمان زندیه هم کریمخان زند در سازندگی و بهسازی این باغ کوشید. در زمان قاجاریه این باغ به مدت ۷۵ سال به دست سران ایل قشقایی افتاد. در این زمان عمارتی در این باغ ساخته شد. اما در زمان سلطنت ناصر الدین شاه قاجار عمارتی دیگر توسط حسین علی خان نصیر الملک پی ریزی شد که با مرگ وی خواهر زاده او ابولقاسم خان نصیر الملک امور باغ ارم را به دست گرفت و عمارت نیمه کاره را تکمیل کرد.
ساختمان باغ ارم
عمارت باغ ارم یکی از زیباترین ساختمان های سنتی شیراز است که هر ساله مورد بازدید هزاران علاقه مند قرار می گیرد. معماری این بنا به سبک روزگار زندیه، اما زمان ساخت آن مربوط به روزگار قاجاریه است. این عمارت سه طبقه، رو به آفتاب ساخته شده است. در طبقه ی هم کف، حوض خانه ای است که در میان آن یک ستون سنگی زیبا نصب شده است. دیوارها و کف این حوض خانه، کاشی کاری، و تصاویری زیبا از شکارگاه ها و چشم اندازهای طبیعی بر سطح آن کشیده شده است. این تالار (حوض خانه) در فصل گرما مورد استفاده قرار می گرفته است. در دو سوی این تالار، دو راهرو، و در پایان هر راهرو پله های طبقه ی دوم قرار دارد. سالن های طبقه ی دوم دارای تیرهای چوبی صافی هستند که نقش هایی بر روی آن ها ایجاد شده است. در کنار سالن جنوبی، آشپزخانه ی بزرگی قرار دارد.
در میانه ی طبقه ی دوم، ایوانی بزرگ با دو ستون بلند و در دو طرف آن، دو ایوان کوچک تر قرار دارد که پشت آنها ارسی است. در پشت ایوان اصلی نیز سالن بزرگی واقع شده است. در میانه ی طبقه ی سوم، سالنی همانند سالن طبقه ی دوم ساخته شده است که پنجره ی آن به ایوان اصلی باز می شود. ایوان عمارت، طبقه ی دوم و سوم را در بر می گیرد. دو ستون سنگی در جلوی ایوان قرار دارد که بر روی سرستون آنها تصویر مردانی با لباس های دوره ی قاجاریه و نقش گل و بوته به طور قرینه دیده می شود.
هلالی بالای عمارت
در بالای عمارت باغ ارم هلالی های زیبایی ساخته اند. این هلالی ها با کاشی های رنگین نقش دار تزیین شده است. بر روی این هلالی ها داستان هایی از فردوسی، نظامی و ادبیات کهن فارسی و قصه های مذهبی ترسیم شده است. در هلالی میانی، چهره ی «ناصرالدین شاه قاجار» در حالی که سوار بر اسب است دیده می شود. هم جنین صحنه هایی شاهنامه، نظامی داستان های افسانه ای ایرانی به تصویر کشیده شده است. در بالای سر ناصرالدین شاه، صحنه ی بر تخت نشستن حضرت سلیمان و همسرش را می توان دید. در پشت سر آن ها دیوهای افسانه ای با دو شاخ بر روی سر، دیده می شوند که در مقابلشان فیل،
شتر، اسب و … قرار دارند. در سمت راست چهره ی ناصرالدین شاه، صحنه ی آب تنی «شیرین» در چشمه دیده می شود که زنی، حوله ای را پشت سر او گرفته است تا از دید «فرهاد» و دیگر شکارچیان پنهان بماند. در سمت چپ چهره ی ناصرالدین شاه، صحنه ی «یوسف» و «زلیخا» دیده می شود. در گوشه ای از صحنه ی حضرت «سلیمان»، چهره ی «رستم» نیز دیده می شود.
در سمت راست هلالی بزرگ، چهار هلالی کوچکتر قرار دارد. ڈربر هلالی بزرگ تر، آهویی گرفتار در چنگال پلنگی را می توان دید. در هلالی کوچک تر مردی را میتوان دید که در حال پیکار با هلاهل (دیو افسانه ای) است.
کتیبه های عمارت باغ ارم
سنگ های جلو دیوار عمارات، ۲/۵ متر بلندی دارند. از ۸ جرز ساختمان، 6 جرز دارای سنگ نبشته هایی به خط نستعلیق هستند. دو جرز نیز دارای نقش مردی با کلاه و لباس قشقایی است. بر این سنگ نبشته ها اشعاری نوشته شده است که چنین اند:
سنگ نبشته ی اول: غزلی از حافظ شیرازی است و دو بیت آخر آن را «شوریده ی شیرازی» سروده است:
خوش تر ز عیش و صحبت و باغ و بهار چیست*** ساقی کجاست گو سبب انتظار چیست
معنی آب زندگی و روضه ی ارم ***جز طرف جویبار و می خوشگوار چیست
هر وقت خوش که دست دهد مغتنم شمار***کسی را وقوف نیست که انجام کار چیست
پيوند عمر بسته به مویی است، هورش دار *** غمخوار خویش باش، غم روزگار چيست
راز درون چه داند فلک، خمو ش ***ای مدعی، نزاع تو با پرده دار چیست
مستور و مست هر دو چو از یک قبلیه اند *** ما، دل به عشوه ی که دهیم، اختیار چیست
سنگ نبشته ی دوم: شعری است از شوریده ی شیرازی»
این مطلع :
با این همه دل، طره ی جانانه چه سازد *** یک سلسله با این همه دیوانه چه سازد
سنگ نبشته ی سوم: شعری است از «شوریده ی شیرازی» با این مطلع:
از وزیر شه نصیرالملک راد *** دایماً باغ ارم آباد باد
سنگ نبشته ی چهارم: دنباله ی سنگ نبشته ی سوم است:
خاصه با مستان به فصل نوبهار *** خاصه با خوبان به وقت بامداد
سنگنبشته ی پنجم: شعری است از سعدی شیرازی با این مطلع:
جان ندارد هر که جانانیش نیست*** تنگ عیش است هر که بستانیش نیست
سنگ نبشته ی ششم: نیز شعری از سعدی شیرازی است:
محقق است که دانا، سرای عاریتی***برای نشستن و برخاستن نفرماید
تاریخچه باغ ارم
باغ ارم از ساخته های دوره ی سلجوقیان است. این باغ در گذر روزگار همواره در دست بزرگان فارس بوده و آن ها هر کدام به فراخور توانایی خود در بهسازی و بازسازی آن همت گماشته اند. در زمان «فتح علی شاه قاجار» به مدت ۷۵ سال در دست ایلخان قشقایی «جانی خان» بود و پس از او پسرش «محمد قلی خان» ساختمان نه چندان بزرگی در میانه ی آن ساخت. (تصویر زیر) در زمان «ناصرالدین شاه قاجار»، حسین علی خان نصیرالملک آن را از محمد قلی خان خرید و ساختمان کنونی را در آن ساخت. پس از مرگ نصیرالملک، باغ ارم به مالکیت خواهرزاده ی او ابوالقاسم خان نصیرالملک در آمد و پس از او فرزندش (عبدالله قوامی) صاحب آن شد. در دهه ی ۳۰ سده ی کنونی «محمد ناصرخان قشقایی» فرزند « صولت الدوله» آن را خرید و چند سال بعد استاندار وقت فارس آن را تملک و سپس به دانشگاه شیراز واگذار کرد. دانشگاه آن را به باغ گیاه شناسی ارم تبدیل کرد که در آن انواع گل، درختچه و درختان ایرانی و غیر ایرانی پرورش داده می شود.
اندرونی باغ ارم: در پشت ساختمان باغ ارم، حیاطی قرار دارد که منزل صاحبان این باغ بوده و در آن جا پنج اتاق ساخته شده است و اب انبار غلام نشین نیز دارد. بر هلالی این حیاط، صحنه ی داریوش هخامنشی، شکارگاه شیر و خورشید به تصویر کشیده شده است. در پاییز سال ۱۳۸۲ هنگام خاک برداری از اندرونی باغ ارم حمام خزینه ای باغ پیدا شد که بناست آن را مرمت کنند و مورد بازدید عموم قرار دهند.
دیدگاهتان را بنویسید