سیستان و بلوچستان اسطوره شرق

گندم در گذر تاریخ درصد قابل توجهی از زمین های زیر کشت این خطه را به خود اختصاص می داد و صنایع آن نیز در اطراف شهرهای بزرگی چون زاهدان قرار گرفته است. شیوه های مختلف معیشت و زندگی، موسیقی سنتی و زیبا، صنایع دستی هنرمندانه و جذاب، آثار تاریخی و معماری کم نظیر، شهرهای باستانی چون شهرسوخته که با قدمت بیش از ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد؛ بی گمان روزگارانی دراز زندگی در آن به عنوان یکی از مهمترین مراکز شهرنشینی آسیا در عصر مفرغ جریان داشت، به همراه جلوه های طبیعی چون ساحلی دریای مکران (عمان)، منطقه آزاد چابهار، دریاچه مشهور و مذهبی-اسطوره ای هامون، می تواند سیستان و بلوچستان را به عنوان یکی از مقصدهای گردشگری ایران در کانون توجه مردم قرار دهد.

از شهر سوخته سخن به میان آمد. تپه ای ۱۵۱ هکتاری که در یک برآمدگی بین دریاچه هامون و رود هیرمند در حدود ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد بنا شده و تا ۱۴۰۰ سال در آن زندگی جریان داشته است! سابقه این نام به کمابیش ۱۵۰ سال قبل بر می گردد. در آن زمان اورل اشتاین انگلیسی که از منطقه بازدید کرد و راهنمایان محلی این نام را به کار برده اند. آثار سوختگی در این شهر به وفور قابل رویت است. شهر سوخته دوبار به آتش کشیده شد، یک بار در ابتدای مرحله رشد و بار دیگر در لحظه مرگ و انهدام آن. کوه خواجه (کوه اوشیدا) یا (کوه رستم)، در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی شهر زابل تنها عارضه طبیعی در دشت سیستان است که نام خود را از آرامگاه خواجه مهدی یکی از دوستداران خاندان علوی که مزارش بر فراز این کوه واقع شده، گرفته است. به دلیل مقدس بودن این کوه نزد ایرانیان باستان، جز در موارد چندی، سازندگان و معماران، هرگز درصدد برداشت سنگ و استفاده از مواد و مصالح این کوه در ساخت و سازهای خود نبوده و با وجود فراوانی سنگ در محلی از خشت استفاده کرده اند. اما این کوه شگفت انگیز را باید دید. بر روی این کوه آثاری از دوران اشکانیان، ساسانیان و دوره اسلامی برجای مانده است. آثاری مانند کهن دژ، قلعه کک کهزاد، قلعه چهل دختران، بقایای راه قدیمی، حصارهای مختلف، قبور سنگی، چند زیارتگاه اسلامی، قبرستان دوره میانه اسلامی و آرامگاه خواجه مهدی (خواجه غلطان) اشاره کرد. آثار شگرف تاریخی سیستان تنها به این موارد ختم نمی شود. دهانه غلامان در ۴۴ کیلومتری زابل و دو کیلومتری جنوب روستای قلعه نو به دوران هخامنشی تعلق دارد. این شهر در زیر توده ای عظیم از شن های روان مدفون بود. اولین بار در سال ۱۳۳۹ ه- ش شناسایی و در سال های ۴۴-۱۳۴۱ مورد خاک برداری و کاوش قرار گرفت. یکی از دلایل احداث این شهر تاریخی بر روی این تراس جلوگیری از خطرات و خسارات احتمالی ناشی از طغیان رودخانه هیرمند و سیلاب های فصلی و ناگهانی آن و دیگری حداکثر استفاده از اراضی مزروعی اطراف تراسی است.

کاوش های اولیه نشانگر شهری بود به طول یک ونیم کیلومتر و عرض ۳۰۰ تا ۸۰۰ متر از عهد هخامنشیان در سده پنجم و ششم قبل از میلاد که مدت زمانی کوتاه حدود دو قرن معمور و آباد بوده است. عدم یافت حصار تدافعی خارجی شهر حکایتگر آرامش، امنیت و ثبات سیاسی و نظامی امپراطوری هخامنشیان در آن زمان است. این شهر از جهات گوناگونی اهمیت دارد از یک سوی تنها شهر خشت و گلی روزگار هخامنشیان است که در آن برخلاف سایر آثار شهری به جای مانده از این دوره نشانگر زندگی پادشاهان و کاخ های مربوط به آن ها می توان به وضوح زندگی مردم عادی و خانه های آن ها را در کنار ساختمان ها و بناهای عظیم عمومی یا دولتی مشاهده کرد. از سوی دیگر، این شهر از جمله شهرهای منحصر به فرد در شرق ایران است که بدون برنامه ریزی رشد نکرده بلکه احداث شهر با نقشه و برنامه ریزی مدون و از پیش تعیین شده صورت گرفته است. قلعه بمپور در ۲۵ کیلومتری غرب ایرانشهر و یک کیلومتری شمال شهر بمپور نیز از دیگر دیدنی های بلوچستان است.

قلعه بمپور

درباره تاریخ بنای این قلعه تردیدهایی هست و با قاطعیت نمی توان تاریخ آن را تعیین کرد. بنابر برخی اسناد تاریخی، نادرشاه اجازه ساختمان این قلعه را به نصیرخان داد، اما بنای این قلعه از این زمان (افشاریه) کهن تر یه نظر می رسد. نحوه ساختمان قلعه، دیوارها، برج و باروی آن، تاریخ این بنا را حداقل به زمان سلجوقیان کرمان (۴۳۳-۵۸۳) می رساند. شباهت بنای قلعه بمپور با ساختمان های دوره ساسانی منطقه (معروف ترین آنها قلعه دختر کرمان و قلعه بم) نشان می دهد تاریخ بنای اولیه آن می تواند احتمالا تا دوره ساسانی عقب برده شود. این قلعه یکی از مهمترین مناطق سکونتی بلوچستان ایران است که برای سالیان دراز مرکز حکومتی نیز به شمار می رفته است. اما اگر می خواهید یک قلعه سالم و زیبا در این خطه پیدا کنید قلعه سبب را به شما پیشنهاد می کنیم که زیباترین و سالم ترین قلعه هایی است که از دوران اسلامی سیستان و بلوچستان مانده است. آیینه تمام نمای این قلعه که حاکمان صفویه و بعد از آنها است، از جمله ۲۷ بنای تاریخی استان است که هنوز پابرجاست. قلعه سبب در اوایل قرن دوازدهم هجری مرکز حکمرانی حاکم محلی بوده است. قلعه سبب در مجموع ۱۰ اتاق کوچک و بزرگ دارد که در اطراف حیاط مرکزی جای گرفته اند و برای دسترسی به فضاهای حاکم نشین و تابستانی، راه پله یی مخفی، کم عرض، با شیب زیاد وجود دارد. قلعه سب بعد از زمان صفویه به ویژه در عصر افشاریه محل سکونت حاکمین بوده است.

کوه تفتان

تفتان، کوه سرزنده

تفتان تنها آتشفشان نیمه فعال در جنوب شرق ایران و در فاصله ۴۰ کیلومتری شمال شرقی شهرستان خاش با تصاعد بخار آب و گوگرد کوهنوردان زیادی را مجذوب خود کرده است. این کوه سرزنده که ۵۰ ۴۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد در وضعیت آب و هوایی منطقه، تأثیر به سزایی گذاشته و نعمتی برای این منطقه محسوب می شود. اطراف این کوه پوشش گیاهی فراوانی از جمله گیاهان دارویی، خوراکی و… دارد. چشمه های آب معدنی گرم و سرد، دامنه های زیبا و دریاچه ای بر فراز کوه هرساله تعداد زیادی از کوهنوردان و گردشگران داخلی و خارجی را از دور و نزدیک جذاب تفتان می کند. این جاذبه طبیعی قله های متعددی دارد و قله آتشفشان آن معروف به چهل تن در منتهی الیه جنوب شرق کوه دارای دو دهانه اتشفشان اصلی است. به فاصله ۱۰۰ کیلومتر که از شهرستان زاهدان دور شوید و در ۱۰ کیلومتری شهرستان میرجاوه غار لادیز در منطقه ای با ابشار و چشم اندازهای زیبا با پوشش گیاهی غالب گز شما را حیرتزده خواهد کرد. در حال حاضر باتوجه به کیفیت خوب و بالای آب غار لادیز، مورد استفاده شرب و کشاورزی اهالی و ساکنین لادیز و میرجاوه است. تمین نیز در ۶۵ کیلومتری جنوب غربی شهر میرجاوه، از مناطق بسیار زیبا در قسمت شمالی قله تفتان است که در ان میوه های مختلفی به عمل می آید از جمله انجیر، زردآلو، سیب، انگور و توت. عمده کار مردم روستا کشاورزی و دامپروری می باشد. این روستا به دو قسمت تمین پایین و تمین بالا تقسیم می شود. در تفتان جنوبی با دریاچه سردریا در شهرستان خاش و روستای تمندان روبرو خواهید شد. این منطقه ارتفاعات زیبا و پوشش گیاهی با گونه های مختلف دارویی دارد که از جمله گونه های معروف این منطقه زیتون وحشی، بنه و بادام کوهی است. سردریا همه ساله پذیرای بسیار زیادی از پرندگان مهاجری همچون کاکایی، آبچلیک و غازهای وحشی است و از منابع آبی تفتان آبگیری می شود و قابلیت ماهیگیری و قایق سواری دارد.

سواحل چابهار

در دامنه تفتان و شمال غرب آن می توانید از چشمه آب معدنی چم چین لذت ببرید. این آب دارای سولفات کلسیم همراه با منیزیم و کلروسدیم است که برای بیماری های روماتیسم، بیماری های گوارشی و بیماری های زنانه و تورم موضعی مؤثر است. چشمه های آب معدنی کنکوه، والن دوجینک، سنگان، بر آبک، مرغاب، ترشاب، گنج امین و… از دیگر این چشمه ها هستند که تمامی در دامنه کوه تفتان قرار دارد و سرشار از املاح معدنی و دارای خواص طبی هستند. هم اینک مردم منطقه جهت مداوای بیماری هایی همچون بیماری دستگاه گوارشی، بیماریهای پوستی و روماتیسم به انجا مراجعه می کنند. اما در جنوب بلوچستان رودخانه سرباز یکی از پرآب ترین رودهای استان و عامل اصلی حیات است. در ۱۰۰ کیلومتری جنوب شرقی ایرانشهر از ارتفاعات گوی مرکب سرازیر می شود و در نهایت به سد پیشین می رسد. در طی مسیر به سمت جنوب کیلومترها آب و آبادانی حاصل رودخانه سرباز است که چشم انداز بدیع، شالیزارها و نخلستان ها را توامان خلق کرده است. در هیمن رودخانه سرباز است که تمساح پوزه کوتاه ایرانی هنوز حیات دارد. از راسته کروکودیل ها که خود خزندگانی بوده اند که در ۲۲۵ تا ۲۶۵ میلیون سال قبل می زیسته اند. در ایران تنها ناحیه زیست این گونه، مناطق حفاظت شده باهوکلات در جنوب سیستان و بلوچستان است. در زبان محلی به این کروکدیل های بی نظیر گاندو می گویند که غذای عمده این جانوران ماهی ها، پرندگان و پستانداران اطراف رودخانه هستند. و اما دریاچه و تالاب بین المللی هامون از مناطق بسیار زیبا و دیدنی در شرق ایران که قداست خاصی نزد زرتشتیان دارد و به دریاچه کیانسه در اوستا معروف است. در دشت سیستان با مساحت ۴۰۰۰ کیلومتر مربع در فصول پرآبی بزرگترین دریاچه آب شیرین کشور است. هامون پوزک در شمال شرقی، صابوری در شمال و هیرمند یا هلمند در غرب سیستان قرار گرفته است. این پهنه وسیع مشتمل بر دریاچه ها، برکه ها، نیزارها و مراتعی است که به تناوب بخشی از آن به وسیله ی آب گرفته شده است. زیستگاه انواع پرنده های مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، درنا، کفچه نوک، انواع اردک، غاز، قو، چنگر چور است.

کوه تفتان

کجا اتراق کنیم؟

زیرساخت های گردشگری در استان سیستان و بلوچستان تناسبی با دیدنی های آن ندارد و در این زمینه کم کار شده است. اما هتل های ۴ و ۳ ستاره در زاهدان و چابهار پذیرای گردشگران است. هتل ایرانگردی و جهانگردی زاهدان، و هتل چهار ستاره «استقلال» در میدان آزادی بلوار شهید مطهری قرار گرفته و در مناطق مختلف شهر هتل های یک تا سه ستاره فعال هستند. در منطقه آزاد چابهار دو هتل چهارستاره «لاله» و «لیپار» فعال است. البته در زابل مهمانسرهای «آرام»، «امین» و «حجت»، در ایرانشهر مهمانپذیرهای «بلوچ»، «سرباز»، «سنندجی» و «قصر» و در میرجاوه «مهمانسرای جهانگردی»، «میلی» و در نیکشهر مهمانسرای «ابخضر» امکانات اقامتی را برای گردشگران مهیا کرده اند.

پدیده گل افشان

بندر چابهار