مسجد کبود تبریز

مسجد کبود تبریز ، نمادی از معماری دوره تیموری

مسجد کبود تبریز

در ایران شاهکارهای زیادی از معماری دوره ایلخانیان و تیموریان باقی مانده است که در نقاط مختلف کشور پراکنده است. اگر تصمیم سفر به یکی از شهرهای دیدنی ایران را دارید و می خواهید معماری خاص دوره ایلخانی را بیشتر مطالعه کنید، پیشنهاد می کنم تور تبریز را حتما در برنامه خود داشته باشید. تبریز به عنوان یکی از ریشه های اصلی معماری ایلخانی و تیموری ، این سبک را در ایران به خوبی نشان می دهد. مسجد کبود تبریز برجسته ترین جلوه معماری تیموری در این شهر است.

کاشی کاری بی نظیرمسجد کبود تبریز

مسجد کبود به زبان ترکی گوی مسجید یا مسجد جهان شاه، مسجدی تاریخی در تبریز است . “گوی” در زبان آذری به معنی کبود و “مسجید” به معنای مسجد است.

یکی از شاهکارهای معماری در دوره اسلامی ، مسجد کبود تبریز است. بنابرکتب تاریخی این بنای باشکوه را “عمارت مظفرانیه” نامیده اند. ” العمارت المبارکه المظفریه ” جمله اي است كه روي نقوش مسجد نوشته شده است و اين امر به معناي بناي مبارك مظفريه است. این جمله دلیل خوبی برای نامیدن مسجد کبود به عنوان عمارت مظفریه است.

کاشی های موجود در بنای این مسجد زیبا و ویژگی های معماری باشکوه بنا ، در طول تاریخ مورد توجه بازدید کنندگان و باستان شناسان قرار گرفته است.

تاریخچه ساخت و مرمت مسجد کبود تبریز

جهانشاه‌ قراقوینلو، ابوالمظفر جهانشاه ‌بن‌ قرایوسف‌ ، رهبر قره قویونلو ، بنیانگذار مسجد کبود بود. اما ساخت مسجد تحت نظارت همسرش بیگم خاتون بوده است.

معماران در سال 1400 میلادی (حدود 600 سال پیش) این بنای تاریخی را به طور کامل در زمان سلطنت قره قویونلو ساختند. از طرف دیگر ، تنوع ، ظرافت و رنگ کبود کاشی های آن باعث شده است تا به عنوان “فیروزه اسلام” معروف شود. سبک معماری مسجد کبود سبک آذری است.

شبستان مسجد کبود

زمین لرزه سال 1779 مسجد آبی تبریز را ویران کرد. معماران آن را بازسازی کردند. علاوه بر این ، در سال 1966 ، استاد رضا معماران ، یک معمار ماهر ایرانی ، این مسجد را بازسازی کرد.

بیشتر منابع و نوشته های سفر تخمین می زنند که ساخت مسجد حدود 30 سال به طول انجامد.

گنبد مسجد آبی یکی از بزرگترین گنبد های آجری معماری اسلامی قرن پانزدهم میلادی است.

ویژگی های قابل توجه معماری تیموری

سبک آذری سومین مکتب معماری سنتی در ایران پس از ظهور اسلام است. این سبک با فتح شهر مراغه توسط هولاکو خان آغاز شد و با آغاز سلسله صفوی پایان می یابد.

از نظر تاریخی و معماری ، سبک آذری به دو بخش مجزا تقسیم می شود:

دوره اول در زمان سلسله ایلخانیان در مراغه ، به عنوان پایتخت آغاز می شود. بنابراین ، از اواسط قرن سیزدهم آغاز شد و تا آخرین دهه قرن 14 میلادی و حمله تیمور به ایران ادامه یافت.

دوره دوم شامل دوره امپراطوری تیموری است که پایتخت آن سمرقند بود. مسجد کبود تبریز متعلق به این دوره است. معماری این دوره با معماری ایلخانی کمی متفاوت است اما کاملتر است.
ساخت تنگنا بین خود گنبد و محفظه گنبدی ، ایجاد سطوح خشن در بنا و استفاده از تزئینات معرق از ویژگی های معماری تیموری است.

هنر کاشی کاری مسجد کبود

کاشی های مسجد کبود نمونه ای از شاهکار معماری تیموری است. قوس های گنبدی شکل مسجد و مناره های آن با تزئینات ویژه نمایانگر معماری تیموری است. نقوش دیواری روی سطح آن و کاشی های برجسته با استفاده از مقرنس به عنوان تزئین نمایانگر بی نظیر معماری این دوره است.

به طور کلی ، می توانیم ویژگی های معماری تیموری را به شرح زیر خلاصه کنیم:

استفاده از قوس آذری در طاق؛ استفاده از قوس های پنج و هفت ، کمانه ، شبدری ، ساخت گنبد به شکل یک پوسته دوتایی گسسته و پوسته دوتایی مداوم  و کاشی براق ، گچ و مقرنس از دیگر ویژگی های این مسجد تیموری است .

شکوه و عظمت مسجد کبود به دلیل بناهای جانبی آن ، مانند عمارت مظفریه ، خانقاه ، حیاط و پناهگاههای داخلی ، کتابخانه ، اتاق مطالعه و بهار خواب تحسین برانگیز است. علاوه بر این ، موقعیت این ساختمان در مرکز شهر تبریز و در امتداد جاده ابریشم به اهمیت آن افزوده است.

در بخشی از سقف مسجد کبود ترکیبی از طلا و فیروزه وجود دارد. این هنر در نوع خود بی نظیر است. در داخل مسجد و در شبستان کوچک آن ، زیرزمینی وجود دارد که دو سنگ قبر وجود دارد. به احتمال زیاد این دو مقبره مربوط به جهان شاه و همسرش است.

سنگ های به کار رفته در این عمارت نادر و بی نظیر است. از بقایای مسجد مشخص است که معماران آجرها را با گچ پیوند داده اند. حیاط مربع است و یک حوض زیبا برای وضو دارد. شبستان های مجاور به عنوان مدرسه ای برای طلاب علوم اسلامی و گاه به عنوان پناهگاه برای افراد فقیر استفاده می شود.

در قسمت جلوی حیاط و رو به قبله ، بنای اصلی مسجد قرار دارد که فضایی محصور ، پوشیده و مربع شکل است. فاصله بین هر یک از پایه های طاق  12 متر است. طاق روی یک چهار پایه یک محیط مربعی شکل قرار دارد. در بالای این بنا گنبدی از آجر ساخته شده است ، اما فرو ریخته است.

تقسیم وزن گنبد بر پایه های بی شمار آن ، آن را به یکی از بهترین نمونه های معماری در زمان خود تبدیل کرده است.

در ساختمان مسجد کبود ، معماران از تصاویر رنگی به جای متنهای طولانی استفاده کردند. این یک نوآوری در تسهیل درک مخاطبان در آن زمان بود.

معماران بسیاری برای ساخت این مسجد کار کردند. معماری این بنای باشکوه با شبستان های گنبدی شکل و اتاق های جانبی آن نشان می دهد که معماران متخصص هندسه ، هنر و ریاضیات بودند.

استاد حسین نخجوانی ، دانشمند تاریخ باستان آذربایجان ، معتقد است که در دو بخش ورودی ، ظریف ترین و گرانترین کاشی های جهان وجود دارد. عرض خطوط سفید گلها بین 2 تا 3 میلی متر متغیر است و در وسط آن جمله عربی ” قال الله ” با خط  معرق کوفی نوشته شده است.

چرا باید از مسجد کبود بازدید کنید؟

توصیه می کنیم حتما کاشی های محراب مسجد را با  طرح های اسلیمی و کاشی کاری های با رنگ های فیروزه ای ، کبود ، سفید و طلایی را تماشا کنید.

رنگ لاجوردی مسجد کبود تبریز

به غیر از مسجد کبود تبریز ، تنها سه مسجد دیگر در جهان وجود دارد که رنگ اصلی آن لاجوری است. مسجد کبود تبریز تنها مسجد جهان است که 80 درصد از تزئینات آن به رنگ لاجوردی قرار دارد. علاوه بر این ، ظرافت و هماهنگی ساختاری آن بر زیبایی بنا افزوده است.

مسجد کبود ویژگی های منحصر به فردی دارد که شما را به بازدید از نزدیک فرا می خواند. بهترین زمان برای بازدید از مسجد کبود در نور روز است که نور خورشید به داخل مسجد می تابد و رنگ ها دلپذیر و بی نظیر هستند.

مطمئن شوید که بازدید از مقبره های جهان شاه و همسرش بیگم خاتون را از دست ندهید. بعضی اوقات ، بازدید کنندگان متوجه مقبره ها نمی شوند.