نقش رستم گنجینه دوران طلایی ایران باستان

بازدید از نقش رستم در نزدیکی تخت جمشید

بعد از بازدید از مجموعه باستانی نقش رجب شیراز نوبت به دیگر جاذبه شگفت انگیز از دوران باستانی ایران زمین است. شما می توانید در چند کیلومتری پرسپولیس یا تخت جمشید در استان فارس از نقش رستم دیدن کنید. مردم محلی که قرنها در این مکان باستانی آرامگاه های صخره ای را دیده بودند ، تصاویر حکاکی شده را به شخصیت ملی قهرمان شاهنامه نسبت داده اند و به همین خاطر این محل را نقش رستم خوانده اند.

این محل باستانی برای اولین بار تقریباً در اواخر هزاره دوم قبل از میلاد و  زمان عیلامیان مورد استفاده قرار گرفت. شواهد اثبات این امر ، نقش برجسته ای است که در کنار یکی از مقابر ساسانیان به سبک کاملاً متفاوتی باقی مانده است ، که گمان می رود متعلق به ایلامی ها باشد. پس از آن ، در طی سده های 3 و 4 قبل از میلاد ، پس از اینکه داریوش اول این مکان را به عنوان محل دفن خود انتخاب کرد ، پادشاهان هخامنشی تصمیم گرفتند مقبره های سنگی خود را در این مکان بسازند.

حکاکی ها و نقش برجسته های بالای ورودی مقبره ها

همچنین یک ساختمان مکعب شکل که امروز کعبه زرتشت نامیده می شود از این دوره در جلوی صخره ها به شکل مطلوبی سالم باقی مانده است. در دوران ساسانیان ، در حدود سده های سوم و چهارم میلادی ، پادشاهان ساسانی دستور دادند که وقایع تاریخی زمان خود را بر روی صخره همان کوه حک کنند.

موقعیت نقش رستم

در انتهای کوه حاجی آباد که صخره ها به زمین می رسند و محلی ایده آل برای نمایش بناهای تاریخی در منظر حرکت مسافران است. در مورد مسافران امروزی صحبت نمی کنیم. در ایران زمان هخامنشیان یک جاده سلطنتی باستانی وجود داشت که از تخت جمشید می گذشت و از کنار نقش رستم عبور می کند و به سمت اکباتان ادامه می یابد. مسافرانی که به این منطقه می رفتند به راحتی می توانستند این مقبره های سنگی یادبود و همچنین نقش برجسته های سنگی را مشاهده کنند.

این محل باستانی بین تخت جمشید و شهر باستانی استخر واقع شده است ، جایی که هنرمندان و صنعتگران درجه یک در زمان ساخت تخت جمشید در آن زندگی می کردند. این شهر مرفه ترین و شناخته شده ترین شهرک در زمان هخامنشیان بود تا این که اعراب تا حد زیادی در حمله خود به ایران آن را از بین بردند.

امروز بزرگراه اصلی شیراز – اصفهان در حال عبور از دشت و دره از روبروی این محل می گذرد. چندین مزرعه کشاورزی در مجاورت نقش رستم وجود دارد که در آن کشاورزان محلی در حال کشت ذرت ، گوجه فرنگی ، گندم و غیره هستند. خاک بسیار بارور است و حتی در زمان های قدیم رودخانه بزرگی در آن جریان داشت.

بناهای تاریخی در نقش رستم

آنچه در این محل باستانی یافت می شود متعلق به سه دوره تاریخی مختلف است:

دوره عیلامی:

تصویری از یک نقش برجسته عیلامی در نقش رستم که بیانگر یک سبک کاملاً متفاوت است که به اندازه سبکهای بعد از خود پیچیده نیست . تصویر مردی است که ایستاده و دسستانش را در هم گرفته. این نقش بخشی از تصویر بزرگتری بوده است ، اما در زمان بهرام دوم ، بر روی آن نقش های دیگری حک شده است. سبک هنری و نوع لباس نشان می دهد که متعلق به عیلامی ها است.

بناها و سازه های سنگی هخامنشی:

چهار مقبره سنگی حک شده به شکل صلیب وجود دارد که مقبره های خشایارشا ، داریوش اول ، اردشیر اول و داریوش دوم است. آنها تقریباً به جز تعدادی از کتیبه های مقبره داریوش اول که به خط میخی است تقریباً یکسان هستند. ایرانیان سنت دفن در مقبره های سنگی را از مادها آموخته اند که مقبره های آنها در غرب ایران درون این مقبره ها حک شده است.

آنچه در همه آنها دیده می شود ، ورودی مقبره است که به شکل صلیبی مربعی در دل صخره کنده شده است. در بالای ورودی ورودی مقبره نقشی حکاکی شد که گروهی از ملل مختلف را نشان می دهد که تخت سلطنت پادشاهی را حمل می کنند. بالاتر از آن ، نقش پادشاه قرار دارد که در مقابل آتش مقدس ایستاده است و یک دستش را به عنوان  تعظیم نگه داشته است. نماد اهورا مزدا در کنار آن قرار دارد.

در داخل هر یک از این مقبره های سنگی واقع در نقش رستم ، درست پس از ورودی ، هشتی قرار دارد که به یک سالن بزرگتر منتهی می شود که در آن مجموعه ای از قبور به برای اسکان اجساد پادشاهان و خانواده سلطنتی وی حفر شده است. پادشاهان هخامنشی قبل از اینکه در داخل مقبره قرار گیرند ، مومیایی شدند. اعضای دیگر خانواده به طور همزمان با شاه دفن نشده اند. مقبره برای آنها ساخته شده است تا پس از مرگ در آنجا دفن شوند.

مقبره های سنگی هخامنشی در نقش رستم ، استان فارس

کتیبه ها در مقبره داریوش بزرگ نقش مهمی در توضیح چگونگی شرایط سیاسی ، مذهبی ، اجتماعی این سلسله ایفا می کنند. داریوش اول شخصی بود که دستور داد چندین کتیبه حکاکی شود که توضیح می دهد که اوضاع در زمان او چگونه بود. به خاطر او است که ما درباره پرسپولیس ، هخامنشیان و زندگی در این امپراطورها چیزهای زیادی می دانیم.

بنایی به نام کعبه زرتشت در جلوی نقش رستم قرار دارد که البته نام اصلی آن این نبود و دلیل این نام گزاری به زمان حمله اعراب به ایران بر می گردد.  و به دلیل این که ایرانیان می خواستند از تخریب این محل توسط مهاجمان عرب جلوگیری کنند. همانطور که پیامبر اسلام خانه کعبه را به عنوان محلی مقدس بعد از پاکسازی بت ها قرار داده بود ، مردم محلی ایران می خواستند به اعراب نشان دهند که همان مفهوم درباره این محل صدق می کند و زرتشت مخالف بت پرستی بود و به خدای یگانه ایمان داشت ، درست مانند مسلمانان. بنابراین ، آنها موفق شدند این محل باستانی را از نابودی دور نگه دارند.

کعبه زرتشت در نقش رستم ، استان فارس

دلیل ساخت کعبه زرتشت موضوع بحث و جدال است. ایده های مختلفی وجود دارد که آن را به عنوان مقبره هخامنشی ، آتشکده ، بنایی برای نگهداری از کتب مقدس اوستا یا یک ساختمان به عنوان تقویم و وسیله سال شماری معرفی می کنند.

ارتفاع اصلی جایی که این بنا ساخته شده است ، تقریباً نسبت به امروز امروز 6 متر پایین تر بوده است. در حقیقت ، دیواری وجود داشت که همه آنچه امروز در این محل مشاهده می کنیم در پشت آن وجود داشت که تخریب شده و چیزی از آن باقی نمانده است. بنابراین ، تپه های بلند زمین امروزه نقش آن دیوار را ایفا می کند.

مقبره های سنگی ساسانی:

پادشاهان ساسانیان نقش رستم را به عنوان یک محل ایده آل برای به نمایش گذاشتن پیروزی های نظامی ، صحنه های جنگ و مراسم تاجگذاری انتخاب کردند. دوره تاریخی که امپراطوریهای پارسی و رومی در آن درگیر چندین جنگ شده اند ، ویرانی ، فقر و مشکلات اجتماعی بسیاری را برای جامعه ایران به ارمغان آورد. به دلیل آنکه کاهنان زرتشتی نقش عمده ای در سیستم حاکم زمان داشتند و تبعیض های مذهبی زیادی علیه غیر زرتشتیان وجود داشت . تصویر مشهورترین موبد ساسانیان ، کرتیر در پشت سنگ‌نگاره پیروزی شاپور بر امپراتوران روم تراشیده شده است .

به خاک افتادن والریانامپراتور روم در برابر شاپور اول

پیروزی شاپور اول در برابر والریان ، امپراتور روم ، اتفاق مهمی در زمان ساسانیان بود. به همین دلیل است که صحنه هایی از آن بر روی صخره های نقش رستم حک شده است و توضیحات تاریخی آن در قسمت زیرین کعبه زرتشت حک شده است.

سبک حکاکی سنگی ساسانیان با روش عیلامی ها و هخامنشیان کاملاً متفاوت است. قسمت جلوی چهره ی انسان کاملاً دیده می شود و در نسبت ها اغراق می شود. بازوها و پاهای فوق العاده قوی و همچنین شانه های پهن و تنومند از ویژگی های تصویرگری انسان ساسانیان بر روی صخره ها و سایر اشکال هنری است. شخصیت های مذهبی که پادشاهان و خانواده های آنها را همراهی می کنند یا خدایانی هستند مانند آناهیتا ، الهه آب و باروری یا نماینده اهورامزدا خدای یکتا در آیین زرتشت.

اگر به شیراز سفر کردید ، بازدید از نقش رستم را فراموش نکنید.