کریم خان زند از قبیله ی زند لرستان و از اهالی ملایر بود. او به عنوان یکی از سرداران رشید سپاه نادرشاه افشار پس از سرنگونی افشاریه، با پیروزی بر مدعیان سلطنت به پادشاهی ایران رسید.
شناخت کریم خان زند
کریم خان زند در سال ۱۱۷۳ ه.ق کاخ گلستان تهران را به سبک بناهای دوره ی ساسانی به عنوان دارالحکومه، دیوان خانه، ارگ سلطنتی و حرمسرا بنیان گذاری نمود؛ لیکن سه سال بعد یعنی در سال 1176 ه.ق از فکر ماندن در تهران منصرف شد و به شیراز آمد و این شهر را در سال ۱۱۸۰ ه.ق) رسماً به پایتختی برگزید. وی، پادشاهی دادگر و مردم دوست بود. شیراز در روزگار زمام داری او سر و سامان یافت؛ چرا که او هرگز خود را پادشاه ندانست، و بیشتر دوست داشت تا اورا به نام وکیل بخوانند؛ وکیل الرعایا که همان مفهوم امروزی نماینده و کارگزار مردم را در بر دارد. مردم ایران در روزگار او چندی در آرامش و امنیت به سر بردند و از خدمات شایانی که او به کشور کرد، بهره ها یافتند. کریم خان زند که شیراز و شیرازیان را بسیار دوست می داشت کوشش فراوانی برای آبادی این شهر و آسایش و رفاه مردم آن کرد. او می خواست این شهر را به همان پایه برساند که شاه عباسی اصفهان را رسانده بود. در روزگار او شیراز رو به آبادی نهاد و ساختمان های بسیاری در این شهر ساخته شد که چهره ی آن را دگرگون کرد. هنوز هم بسیاری از آن ساختمان ها پابرجا و موجب زیبایی و جاذبه یا هر چه بیشتر شهر شیراز هستند.
بناهای کریم خان زند
کریم خان، در گستره ی پهناوری از فضای شیراز آن روزگار «میدان شاهی» را پی ریزی کرد که پیرامون آن را ساختمانها و بناهای گوناگونی فرا گرفته بود. امروزه اگر چه دگرگونی های نابه جایی در طرح نخستین آن صورت گرفته است؛ اما آن بناها هنوز زنده و سرافراز بر جای اند و گردش گران بسیاری همه روزه از آن ها دیدن میکنند. در هر سمت میدان شاهی به فرمان کریم خان زند، بنایی درخور و شایسته
ساختند. در غرب میدان، «ار گ حکومتی» را ساختند که کاخ حکومت زندیه و جای گاه محارم ایشان بوده و امروزه همچون نگینی بر انگشتری شهر نشسته است. در شرق میدان، بازار وکیل را ساختند که همه ی ضلع شرقی میدان را از شمال تا جنوب دربر گرفته، و هم چنان قطب اقتصادی شهر است. «باغ نظر» و «عمارت کلاه فرنگی»، سمت جنوبی میدان را در بر گرفته بود. که جای گاه دیدار سفیران خارجی و گردشگاه حکومتیان بوده است. در پشت باغ نظر و سمت جنوبی آن، «حمام وکیل» و در کنار آن، «مسجد وکیل» را ساختند که مرکز مذهبی حکومت زندیه بوده است. در شمال میدان، «دیوان خانه» را ساختند که جایگاه دادخواهی مردم و وزارتخانه ها و فرمان روایی حکومت بوده است. افزون بر این ها، ساختمان های دیگری هم چون «شترخانه»، «سربازخانه» و جای گاه نگهداری اسب و حیوانات نیز در کنار ساختمان های اصلی، مجموعه ی زندیه را کامل می کرده است. در روزگار پس از کریم خان، بناهای تازهی فراوانی در میدان شاهی ساخته شد که چهره ی نخستین آن را دگرگون کرد. در سال های اخیر، سازمان میراث
فرهنگی با همکاری یونسکو در نظر دارد تا «مجموعه ی زندیه» را به شکل پیشین آن با باز گرداند. معماری زندیه ساده اما مستحکم است. نمای بیرون آثار زندیه، ساده درصورتی که نماهای درونی آن بسیار زیبا و متنوع است. به همین سبب، معماری زندیه را «معماری درون گرا» می نامند. سازگاری بناهای زندیه با آب و هوایی شیراز از خواسته های کریم خان زند بوده است. او برای ساخت این بناها بهترین استادان معماری را به کار می گماشت. به کارگران دستمزد حسابی می پرداخت و با سرکشی دایم، آنها را تشویق و دلگرم می کرد. می گویند به دستور وی برای هر چه محکم تر شدن آجرها و ملات ساختمان ها هر روز چند سکه ی طلا در لابه لای گل ها می انداختند و هر کارگری که سکه ای می یافته، از آن خودش می شده است. با این روش، کارگران برای یافتن سکه ها، هر چه بیشتر تلاش کرده و گل ها را زیر و رو می کرده اند که موجب ورزیدگی بیشتر گل و مرغوبیت آجر تولیدی آن ها می شده است. همچنین بهترین مصالح را حتی از راه های بسیار دور و با هزینه های گزاف به شیراز می آورده و در ساختار بناها به کار می برده اند. این پادشاه دادگر، روی هم رفته نزدیک به ۲۷ بنا در شیراز ساخته یا بازسازی کرده است که مهم ترین آن ها عبارت اند از: ۱- بازار وکیل ۲- حمام وکیل ۳- مسجد وکیل 4- باغ نظر و عمارت کلاه فرنگی ۵- ارگ کریم خانی 6- دیوان خانه ۷- آب انبار و … سرانجام کریم خان زند در سال ۱۱۹۳ ه ق بر اثر بیماری سل درگذشت و پیکر او را در ساختمان کلاه فرنگی باغ نظر به خاک سپردند.
دیدگاهتان را بنویسید